Tác giả: Thảo Hảo

Còn nhớ vào những năm 77 - 78, ở phường tôi, cứ vào nghỉ hè, buổi
sáng khoảng 5h, trẻ con dậy, tập họp, mang theo cái chổi đi quét đường cho cả phố.

Lại nhớ, khi đó, đường Nam - Bắc còn diệu vợi. Phong trào “Con tàu Kế
hoạch nhỏ” ra đời. Trẻ con thấy giấy vụn là nhặt. Giấy không vụn cũng
vu cho là giấy vụn. Vỏ chai, vỏ hũ chao đố mà thoát được. Có đứa hũ chao
cả nhà ăn chưa hết cũng lén đổ đi để lấy hũ không; tất cả tình nguyện
làm kế hoạch nhỏ để hướng tới một con tàu nối hai miền mà bản thân cũng không hề nghĩ là mình sẽ được ngồi trên đó.

Không chỉ nhặt giấy vụn, ở ngoại thành, có trường còn đào ao nuôi cá.
Ngay trong trường tiểu học cạnh nhà tôi lúc đó, học sinh cũng trồng rau
lang tăng gia. Chiều chiều chia nhau đi tưới rau và bắt sâu, nhổ cỏ.
Quỹ rau lang do một trò được cô tin cẩn nhất giao cho giữ. Ngày nào cũng
đếm đi đếm lại tiền bán rau. Có hôm để lạc mất túi tiền con thì thật là một cơn ác mộng cho toàn thể đại gia đình.

Ðó là những năm, theo trí nhớ của tôi, phong trào Ðội và Ðoàn vô cùng
đẹp. Khăn quàng đỏ đối với Ðội viên không phải là xa xôi biểu tượng, mà
đúng nghĩa đen là vật bất ly thân. Và Ðoàn viên Thanh niên xung phong
với mũ tai bèo, đào không biết bao nhiêu con kênh, khi ấy với rất nhiều thanh thiếu niên, là thần tượng.

25 năm rồi, có những khi tưởng tinh thần thanh thiếu niên tình nguyện
ấy biến mất. Anh phụ trách Ðội chiều nào cũng thấy nhậu. Trung tâm sinh hoạt thanh thiếu niên thành quán cà phê…

Thế rồi bây giờ cái không khí Ðoàn rõ ràng đã sống lại; lại “mạnh
giỏi” dưới những hình thức khác, là thanh niên khu phố chiều chiều mặc
áo xanh, đội tai bèo, cầm cờ đỏ điều khiển dòng xe lúc tan tầm; Là sinh
viên đại học về vùng sâu, vùng xa làm “Mùa hè xanh”, (có khi chia tay,
trẻ con đi theo khóc sướt mướt); Là thanh niên tình nguyện hướng dẫn thí
sinh tỉnh xa lơ ngơ về thành phố thi đại học; Là những hình thức Ðoàn địa phương gây quỹ, hiệu quả mà chẳng ồn ào [1] …

Càng vui chuyện phong trào thanh niên tình nguyện hồi sinh, thì lại càng chán chuyện người già, nhất là người già trí thức.

Hôm nọ, tôi có dịp được rót trà cho khoảng chục vị trí thức cũng là
có cỡ. Những câu chuyện của họ quả thật là thâm thúy. Thâm thúy và chua
chát. Ðến nỗi sau khoảng hai tiếng đồng hồ ngồi hóng hớt thì tôi thấy
cuộc sống này hoàn toàn bế tắc và chỉ những muốn lao ra đường, hít thở một thứ không khí gì đó, gì cũng được, miễn có lối thoát hơn.

Ðành rằng bản chất của trí thức là luôn luôn không hài lòng, nhất là
khi xã hội còn vô vàn bất cập với tệ hại. Vả lại cái lối so sánh hoài cổ
như Lỗ Tấn nói, “bánh bao ngày xưa bao giờ cũng to hơn bánh bao ngày
nay”, ừ thì không tránh khỏi. Nhưng ở nhà mình, hình như các bác trí
thức già kia lại quá chìm đắm trong sự so sánh kêu ca mà ít làm gì bằng
tay chân cụ thể. Các bác ngồi với nhau vạch ra cái sai sót của xã hội,
của cơ chế thì hăng lắm, nhưng cùng nhau lên đường làm một Mùa Hè Xanh đóng góp với cộng đồng thì các bác ngại ngùng.

Tôi có đọc một bài báo nói về các cụ già ở một tỉnh nước Anh, trước
là thợ máy, kỹ sư, nay rủ nhau làm việc tình nguyện bằng cách thu gom
máy móc phế thải, cùng nhau sửa lại, gửi tặng những nước rất nghèo,
thiếu máy móc. Và thế là, cuộc đời các cụ lại được cuốn vào công việc, không còn thì giờ rảnh mà ngồi so sánh bánh bao của các thời.

Thế thì, lên đường đi, các bác trí thức hưu trí ơi! Quanh quẩn mãi ở
những thành phố lớn mà hóa hẹp, trong khi có biết bao nhiêu thứ kỳ thú
đợi các bác ở những vùng xa. Nếu bác từng là giáo sư, thì giờ là lúc bác
dạy học cho trẻ con chưa biết chữ. Nếu bác từng là bác sĩ, thì nay bác
chỉ cho nông dân biết cách lập tủ thuốc gia đình. Hay nếu bác từng là
nghệ sĩ ưu tú của Nhà hát, thì bác hãy đứng ra tập kịch cho thanh niên
của bản. Còn như bác nhà văn kia tính vốn thúc thủ không muốn làm gì,
thì ít nhất bác cũng nên sống thử đời sống của những người còn lạc hậu, và nếu có thì giờ, thì bác dạy cho con họ đánh răng.

Lên đường đi, các bác trí thức hưu trí ơi! Ðã được hưởng đời sống
thành thị đủ rồi, giờ không còn bị hành chánh cơ quan câu thúc, các bác
có thể ung dung mà san sẻ kiến thức và kinh nghiệm với cộng đồng rồi đấy!

Hãy nghĩ xem, thưa các bác! Các bác có uy tín hơn hẳn lũ đầu xanh
sinh viên kia! Mỗi lời nói và hành vi của các bác đều có cả một sự
nghiệp sau lưng bảo chứng, trong khi lời bọn chúng nói đến chúng nhiều
khi cũng còn hồ nghi. Vậy sao cái bọn trẻ ấy, chúng dám có Mùa Hè Xanh cho mình, mà các bác thì cây đời càng ngày càng xám?